سالک یا لیشمانیوز یک بیماری انگلی است که در اثر انگل لیشمانیا ایجاد می‌شود. این انگل معمولاً در بدن پشه‌های خاکی زندگی می‌کند. شما می‌توانید در اثر نیش یک پشه‌ی خاکی آلوده به بیماری سالک مبتلا شوید.
پشه‌های خاکی که حامل انگل هستند در محیط‌های گرمسیری و نیمه‌گرمسیری سکونت دارند. اپیدمی‌های کشنده در مناطقی در آفریقا مانند سودان، کنیا و اتیوپی رخ داده‌اند. لیشمانیوز یکی از خطرناک‌ترین بیماری‌های گرمسیری است که مورد غفلت قرار گرفته است.
سالک چیست؟
سالک بیماری انگلی است که در اثر نیش پشه خاکی آلوده انتقال پیدا می‌کند. یکی از شایع‌ترین اشکال این بیماری، سالک پوستی است که بر برخی از اندام‌های داخلی بدن تاثیر می‌گذارد.
دلیل بیماری سالک
سالک توسط تک یاخته‌ی انگلی نوع لیشمانیا ایجاد می‌شود. بیش از ۲۰ گونه و زیرگونه وجود دارد که انسان را از طریق نیشه پشه‌های خاکی (زیرخانواده‌ی خاکی‌پشه‌ایان) آلوده می‌کنند. این پشه‌های بسیار ریز و به رنگ ماسه که از خون تغذیه می‌کنند، در مناطق جنگلی، غارها و گودال‌ها در نواحی گرمسیری و نیمه‌گرمسیری رشد می‌کنند.
طبقه‌بندی و خصوصیات بالینی سالک
سالک به چهار نوع بالینی اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. خصوصیات بالینی این بیماری بستگی به گونه‌های بوجود آورنده‌ی آن داشته و می‌تواند از نوع ساده که شامل زخم‌های پوستی خود ترمیم موجود در سالک پوستی است (در اثر آلودگی توسط لیشمانیا ماژور) تا نوع شدید که شامل بیماری کشنده‌ی لیشمانیوز احشایی درمان نشده که در اثر لیشمانیا دونووانی ایجاد می‌شود، باشد.
آیا میدانستید هرچه پوست افراد مبتلا به پرمویی غیرهورمونی، روشن تر باشد، شانس رفع دائمی‌شان با لیزر موهای زائد بیشتر خواهد بود؟
سالک پوستی
متداول‌ترین نوع است که یک یا چند زخم در پوست ایجاد می‌شود.
زخم در ابتدا به صورت یک پاپول کوچک قرمز رنگ با قطر تا ۲ سانتی‌متر است. در طی چند هفته، پاپول‌ها تیره‌تر شده و زخم‌های باز با لبه‌های برجسته و دهانه‌ی مرکزی شکل می‌گیرند.
زخم‌ها ممکن است مرطوب باشند و از آنها چرک خارج شود یا خشک و بصورت زخم دلمه بسته باشند.
زخم‌ها معمولاً در نواحی بدون پوشش و نمایان پوست بویژه صورت و انتهای دست‌ها و پاها ظاهر می‌شوند.
زخم‌ها ممکن است بلافاصله بعد از نیش یک پشه‌ی خاکی آلوده بوجود آیند یا پیش از ایجاد زخم برای هفته‌ها یا ماه‌ها نهفته بمانند.
ممکن است گسترش اسپوروتریکویید یعنی ندول‌های زیر جلدی رخ دهد.
لیشمانیوز مخاطی
زخم‌ها معمولاً ۱ تا ۳ ماه بعد از آلوده شدن ظاهر می‌شوند. ممکن است زخم‌ها فقط اطراف غشاهای مخاطی بینی و دهان پدید آیند یا شامل زخم‌های پوستی نیز باشند.
گاهی اوقات سالک پوستی ممکن است در صورت عدم درمان منجر به لیشمانیوز مخاطی شود.
در صورت عدم درمان، کل مخاط بینی و کام دهان بد شکل شده و تیغه‌ی بینی، لب‌ها و کام دهان دچار زخم و سایش می‌شوند.
ضایعات مخاطی اغلب دردناک بوده و محل بروز عفونت می‌شوند که گاهی منجر به گندخونی می‌گردد.
اغلب می‌تواند منجر به بدشکلی‌های شدید شود.
سالک پوستی انتشار یافته
ضایعات پوستی منتشر شده و مزمن که شبیه به جذام لپروماتو است.
ضایعات پوستی اولیه که بصورت موضعی گسترش پیدا می‌کند و بیماری از آنجا به دیگر قسمت‌های پوست انتشار پیدا می‌کند و اغلب محدوده‌ی بزرگی را درگیر می‌نماید.
ضایعات بصورت ندول‌هایی هستند که زخم نمی‌شوند.
لیشمانیوز احشایی
بر اندام داخلی بدن از جمله طحال، کبد و غدد لنفاوی تاثیر می‌گذارد.
به علت خاصیت تیره‌کنندگی پوست در بیماران مبتلا به آن تحت عنوان Kala azar نیز شناخته می‌شود (نام هندی به معنی بیماری سیاه) .
علائم آن شامل دوره‌های تب، ضعف، اسهال، لاغری و تورم غدد می‌باشد.
تست‌های آزمایشگاهی ممکن است نشان دهنده‌ی اسپلنومگالی (بزرگ‌شدگی طحال)، هپاتومگالی (بزرگ‌شدگی کبد)، کم‌خونی و کاهش گلبول‌های سفید خون باشد.
تشخیص سالک
تشخیص سالک معمولاً با توجه به ضایعات پوستی صورت می‌گیرد. در بیشتر از ۷۰ درصد موارد، نمونه‌برداری از پوست می‌تواند وجود انگل را مشخص کند. بررسی هیستوپاتولوژیکی نیز برای تعیین لیشمانیوز مخاطی و احشایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. شمارش کامل خون و آزمایش‌های عملکرد کبد نیز باید جهت لیشمانیوز احشایی انجام شود.
درمان سالک
آنتی‌موآن
آنتی‌موآن‌های پنج ظرفیتی ضدانگلی از جمله استیبوگلوکونات سدیم یا مگالومین آنتی‌موآن، اساس تمام روشهای درمان سالک را تشکیل می‌دهند. اغلب مصرف دوره‌های طولانی‌مدت این داروها مورد نیاز است.
آمفوتریسین بی
اخیراً آمفوتریسین بی لیپوزومال در درمان لیشمانیوز احشایی موثر بوده است و دارای دوره‌ی کوتاه‌تر و سمی بودن کم‌تری نسبت به آمفوتریسین بی داوکسیکولیک می‌باشد. عفونت‌های ثانویه را باید با درمان ضدمیکروبی مناسب معالجه کرد.
سایر درمان‌هایی که گاهی برای سالک مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از:
پارومومایسین موضعی (آمینوسیدین)
داروهای ضدقارچی آزول، ایتراکونازول، فلوکونازول، کتوکونازول
سولفات روی
برای از بین بردن زخم سالک، جهت درمان از لیزر استفاده می‌شود.
فاصله بین جلسات لیزر صورت چقدر باید باشد؟
لیزر فرکشنال
سالک می‌تواند منجر به زخم‌های آتروفی ناخوشایند شود، که دارای گزینه‌های از بین بردن جای سالک محدودی هستند. لیزرهای فرکشنال بطور موفقیت آمیزی در درمان انواع بیماری‌های پوستی با حداقل دوره‌ی بهبود و عوارض جانبی مورد استفاده قرار گرفته‌اند. لیزر فرکشنال CO2 نسبت به لیزر تهاجمی CO2 از نظر جنبه‌های مختلف درمان زخم‌های سالک بهتر می‌باشد.
جلسات درمانی انجام شده و بعد از سه جلسه بیمار حدود ۴۰ درصد بهبودی را مشاهده خواهد کرد. بیشتر از ۹۰ درصد بهبودی بعد از جلسه دهم ملاحظه می‌شود. عوارض جانبی قابل توجهی وجود ندارد.
پیشگیری
با اجتناب از نیش پشه‌ی خاکی می‌توان از ابتلا به بیماری جلوگیری کرد. از آنجایی که در حال حاضر واکسن یا دارویی برای پیشگیری از آلودگی وجود ندارد، مسافرینی که به نواحی که سالک در آنجا شایع است سفر می‌کنند باید با پیروی از اقدامات پیشگیرانه‌ی زیر خطر گزیده شدن را کاهش دهند.
پرهیز از فعالیت در فضاهای باز بویژه از زمان غروب تا طلوع آفتاب که پشه‌های خاکی بیشترین فعالیت را دارند.
پوشیدن پیراهن‌های آستین بلند، شلوار بلند و جوراب. گذاشتن پیراهن در شلوار.
استفاده از مواد دافع حشرات در نواحی آشکار پوست و زیر آستین‌ها و پاچه‌های شلوار. موثرترین مواد دافع آنهایی هستند که حاوی ترکیب شیمیایی دی‌ای‌ای‌تی (N,N-diethylmetatoluamide) هستند.
استفاده از حشره‌کش‌های حاوی پرمترین در فضاهای نگهداری لباس، نشیمن و خواب (از جمله در پشه‌بند).