زونا یک عفونت ویروسی است که با احساس خارش، درد شدید یا درد مشابه حالت سوختگی در زیر پوست همراه است و در ادامه پس از ۱ تا ۳ روز، جوش‌ها و تاول‌های قرمز بر روی پوست نمایان می‌شود. ویروس عامل ابتلا به زونا مشابه ویروس آبله‌مرغان(ویروس واریسلا زوستر) است. در واقع پس از یک دوره ابتلا به آبله‌مرغان، این ویروس در سلول‌های عصب نزدیک به کانال نخاعی پنهان می‌شود. به این ترتیب ویروس می‌تواند برای مابقی عمر خود در این محل باقی مانده و در مراحل بعد به صورت بیماری زونا دوباره فعال شود. به این ترتیب همه افرادی که به آبله‌مرغان مبتلا شده‌اند، ممکن است به زونا نیز مبتلا شوند.
دلایل
دلایل احتمالی فعال شدن مجدد ویروس آبله‌مرغان به صورت بیماری زونا هنوز به‌طور کامل شناخته شده نیست. به هر حال به نظر می‌رسد شرایط زیر می‌توانند در ابتلای فرد به این بیماری موثر باشند:
استرس احساسی
تضعیف سیستم ایمنی به خاطر مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی یا شیمی‌‌درمانی
ابتلا به یک بیماری یا انجام عمل جراحی
بالا رفتن سن
به هر حال، در اکثر موارد دلیل اصلی ابتلا به بیماری زونا قابل شناسایی و تشخیص نیست.
علائم و نشانه‌ها
ابتلا به بیماری زونا ممکن است در تمام سنین مشاهده گردد، اما این بیماری معمولاً در افراد بالای ۶۰ سال دیده می‌شود. این بیماری به‌طور مشابه بر زنان و مردان تاثیر می‌گذارد. افرادی که سیستم ایمنی بدن آن‌ها به خاطر ابتلا به بیماری، مصرف دارو، یا روش‌های درمان خاص ضعیف شده، بیشتر از بقیه مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
احساس سوزش اولیه و درد شدید مشابه حالت سوختگی در زیر پوست ممکن است در نتیجه این بیماری در تمام نقاط بدن احساس شود، اما معمولاً این علائم در ناحیه صورت و بالای شکم یا کمر احساس شده و در اکثر مواقع فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. شدت این درد ممکن است در بین افراد متفاوت باشد. در حقیقت، هر چه سن فرد بالاتر باشد، احتمالاً شدت درد بیمار بیشتر خواهد بود. این بیماری همچنین می‌تواند با سایر نشانه‌ها به شرح زیر همراه باشد:
احساس ناخوشی عمومی
احساس سرد شدن بدن یا تب
سردرد
مشکلات معده
بزرگ شدن غدد لنفاوی
با گذشت ۱ تا ۳ روز از مشاهده این علائم جوش‌های پوستی قرمز در نواحی دردناک ایجاد شده و به سرعت این جوش‌ها تبدیل به آبله‌های کوچک می‌شوند که در آن‌ها مایع وجود دارد. این جوش‌ها می‌توانند برای فرد احساس خارش شدید به همراه داشته باشند. با گذشت چند روز، تاول‌ها خشک شده و پوست می‌اندازند. توجه داشته باشید همواره امکان دارد از بین رفتن آبله‌ها باعث ایجاد جای جوش بر روی پوست شود.
به خاطر اینکه بیماری زونا بر سلول‌های عصبی تاثیر می‌گذارد، همواره احتمال دارد جوش‌های پوستی به صورت یک نوار در طول بدن یا پایین پا ایجاد شوند که این الگو در حقیقت مسیر حرکت عصب در بدن را دنبال می‌کند. به هر حال توجه داشته باشید گاهی اوقات جوش‌های پوستی پس از درد اولیه ایجاد نمی‌شوند. با گذشت زمان با از بین رفتن جوش‌های پوستی و تاول‌ها، درد و سایر علائم ابتلا به زونا به تدریج از بین خواهند رفت. به این ترتیب ریکاوری کامل از شرایط این بیماری معمولاً با گذشت ۲ تا ۳ هفته و در افراد مسن تا ۴ هفته حاصل می‌شود.
عوارض
رایج‌ترین عارضه بیماری زونا شرایطی است که در اصطلاح به آن نورالژی یا دردهای عصبی پس از بهبود بیماری می‌گویند. این عارضه با درد دائم در محل جوش‌های پوستی زونا قابل تشخیص بوده و می‌تواند برای یک ماه پس از بهبود بیماری ادامه داشته باشد. گاهی اوقات از داروهای ضدتشنج و ضدافسردگی برای درمان درد ایجاد شده به خاطر نورالژی استفاده می‌شود. سایر علائم غیرمعمول این بیماری به شرح زیر هستند:
عفونت باکتریایی پوست
وارد شدن آسیب به جنین در موارد بسیار نادر در صورتی که مادر به این بیماری در اوایل دوره بارداری مبتلا شود.
وارد شدن آسیب به چشم در صورتی که مشکلات ایجاد شده در نتیجه این بیماری برای چشم درمان نشده به حال خود رها شود. در موارد نادر، ممکن است بیمار در نتیجه این شرایط بینایی خود را از دست بدهد.
سندرم رامسی‌هانت (Ramsay Hunt’s syndrome) به خاطر ابتلا به بیماری زونا در ناحیه صورت ایجاد می‌شود. این شرایط می‌تواند درد در ناحیه گوش، فلج عضلات صورت، و نیز از دست دادن قدرت چشایی و شنوایی را برای فرد به همراه داشته باشد.
اکثر عوارض ابتلا به بیماری زونا نادر هستند. با این وجود بسیار مهم است که به محض مشکوک شدن نسبت به ابتلا به این بیماری با پزشک جهت تشخیص دقیق مشکل و اتخاذ روش درمان مناسب، ملاقات شود. این شرایط به‌طور خاص برای افرادی اهمیت دارد که دچار ضعف در سیستم ایمنی بدن خود هستند.
تشخیص
پزشک معمولاً می‌تواند ابتلا به بیماری زونا را با توجه به علائم ظاهری آن تشخیص دهد. به این ترتیب شرح حال کامل بیمار از وی گرفته شده و ممکن است از مایع موجود در آبله‌ها نمونه‌گیری شود. به این ترتیب با ارسال این نمونه برای آزمایشگاه، وجود ویروس زونا در آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
درمان
با توجه به اینکه بیماری زونا در نتیجه یک عفونت ویروسی ایجاد می‌شود و درمان آن با مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک امکان‌پذیر نیست، روش‌های درمان این بیماری بر کاهش علائم آن تمرکز دارد. به این ترتیب استراحت کافی یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در درمان زونا است. سایر درمان‌های قابل استفاده به این منظور به شرح زیر هستند:
مصرف داروهای مسکن درد همچون پاراستامول (paracetamol)
کمپرس سرد نواحی آسیب‌دیده
استفاده از لوسیون‌ها و کرم‌های مناسب برای جوش‌های پوستی
استفاده از داروهایی مانند آسیکلوویر در شرایط خاص که خاصیت ضد ویروس دارد. در حقیقت این داروها باعث از بین رفتن ویروس نمی‌شوند، اما می‌توانند به کوتاه شدن طول مدت بیماری کمک کنند.
مصرف داروهای استروئید در مواردی برای بیمار تجویز می‌شود که جوش و درد بیمار شدید باشد.
در صورت عفونی شدن جوش‌ها لازم است داروهای آنتی‌بیوتیک برای بیمار تجویز شود.
طب سوزنی ممکن است برای کاهش برخی از علائم بیماری مورد استفاده قرار گیرد.
در صورتی که بیماری زونا باعث وارد شدن آسیب به چشم‌ها شود، ممکن است لازم باشد با مراجعه به متخصص چشم از وارد شدن آسیب به قرنیه (بخش نازک و شفاف ناحیه کروی چشم که عنبیه و مردمک را می‌پوشاند) جلوگیری شود.
سرایت بیماری
ویروس عامل ابتلا به زونا (واریسلا زوستر) در مایع موجود در آبله‌های بیماری زونا وجود دارد. به این ترتیب سرایت این بیماری از طریق تماس مستقیم یا غیرمستقیم با مایع موجود در این آبله‌ها اتفاق می‌افتد. در موارد نادر، ویروس می‌تواند در مایعات مخاطی بینی و دهان نیز وجود داشته باشد.
در حقیقت افراد مبتلا به این بیماری ممکن است از زمان ظاهر شدن تاول‌های پوستی تا از بین رفتن کامل آن‌ها، عامل انتقال‌دهنده ویروس این بیماری باشند. در مواردی که ویروس از یک فرد مبتلا به زونا به فردی که قبلاً به آبله‌مرغان مبتلا نشده منتقل شود، فرد گیرنده ویروس به بیماری آبله‌مرغان (و نه زونا) مبتلا خواهد شد.
پیشگیری و واکسیناسیون
واکسن زونا در کشور نیوزیلند به نام زوستاوکس (zostavax) موجود بوده و برای افراد بالاتر از ۵۰ سال استفاده می‌شود. این واکسن می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری زونا را کاهش داده و در صورت ابتلا به این بیماری، شدت علائم و طول مدت آن را به‌طور مشخص کاهش دهد.